Beslissingsproces > resultaat – outcome bias
De Champions League finale loopt op zijn einde. We zitten diep in blessuretijd, de stand is 1-1 en de spanning in het kolkende stadion is om te snijden. Liverpool verprutst een corner en al zijn kopsterke verdedigers staan nog in het strafschopgebied van de tegenstander Real Madrid. De keeper van Real ziet een kans op een laatste counter en gooit zonder aarzelen de bal in de looplijn van de razendsnelle aanvaller die eenzaam op de middellijn staat te wachten. De spits vertrekt zonder een verdediger in de buurt op het doel van de tegenstander af en kan de match eenvoudig beslissen door een sprint te trekken en de bal voorbij de keeper te tikken. Maar hij heeft andere plannen. Hij denkt: ‘Kom, laat ik voor wat spektakel zorgen waar mijn kleinkinderen nog over zullen praten. Zo’n finale maak je immers niet elke dag mee. Ik ga niet enkel geschiedenis schrijven, ik ga dat in stijl doen’. Op zo’n twintig meter van het doel draait hij zich om, wipt de bal omhoog en met een sierlijke omhaal torpedeert hij het leer in de linkerbovenhoek. Het publiek wordt gek, de reservebank bestormt het veld en zelfs de verbouwereerde tegenstander applaudisseert. Wat een spektakel en wat een briljante voetballer. Hij wordt door zijn ploegmakkers onder luid gezang op handen naar de kleedkamers gedragen en gaat de geschiedenisboeken in met de mooiste goal ooit gemaakt.
Echter, iedereen die bewonderend applaudisseert voor het prachtige doelpunt heeft duidelijk last van de outcome bias. Dat betekent dat je de kwaliteit van een beslissing beoordeelt op basis van de uitkomst, wat verkeerd is. De kwaliteit van een beslissing beoordeel je beter zonder de uitkomst in acht te nemen. Een goede beslissing is er een die optimaal is op het moment dat die wordt gemaakt, wanneer de uitkomst per definitie onbekend is. Zo leiden juiste beslissingen soms tot een flop, en verkeerde beslissingen tot succes. De voetballer maakte een dramatisch slechte beslissing. De bal zou bij die omhaal in de meeste gevallen nog niet in de buurt gekomen zijn van het doel. De speler had gewoon verder moeten rennen, de bal droogjes in de hoek moeten plaatsen en daarmee de match beslissen. In 99 van de 100 gevallen had hij de bal tijdens de omhaal knullig de tribune ingeschopt en was de publieke opinie de andere kant opgeslagen. Hij zou de geschiedenisboeken ingegaan zijn als meest idiote spits ooit. En terecht.
Leven of dood?
Er is wetenschappelijk onderzoek beschikbaar omtrent de outcome bias. J. Baron en J. Hersey schetsten tijdens een onderzoek een hypothetische situatie waarbij een chirurg een keuze moest maken tussen het wel of niet opereren van een patiënt*. De situatie was als volgt. Een 55-jarige man had een hartaandoening en moest stoppen met werken omwille van pijn op de borst. Maar de man hield van zijn werk en wilde helemaal niet stoppen. De pijn speelde hem behalve tijdens zijn werk ook parten in zijn vrije tijd. Een bypassoperatie zou zijn klachten verminderen en zijn levensverwachting verlengen van 65 naar 70 jaar. Echter, 8% van de mensen die de operatie onderging stierf als gevolg van de operatie zelf. De chirurg besloot desondanks om de operatie uit te voeren. Met succes. De patiënt stierf niet op de operatietafel en zijn klachten namen af. De proefpersonen werden gevraagd om de beslissing van de chirurg te beoordelen. Ze waren op de hoogte van de uitkomst. Een andere groep proefpersonen werd dezelfde vraag gesteld, maar ze kregen een situatie voorgeschoteld waaruit bleek dat de patiënt stierf als gevolg van de operatie. Uit de resultaten bleek dat als de operatie succesvol was, de proefpersonen vonden dat de chirurg een goede beslissing had gemaakt. Maar de situatie waarin de patiënt stierf werd anders beoordeeld. In dat geval overheerste bij de proefpersonen het idee dat de chirurg een slechte beslissing had gemaakt. Maar de uitkomst zou geen rol mogen spelen bij het beoordelen van de beslissing van de chirurg aangezien de uitkomst voor hem onbekend was. De meerderheid van de proefpersonen had last van de outcome bias.
Beleggers en de outcome bias
Ook beleggers kunnen op allerlei soorten manieren te maken krijgen met de outcome bias. Je kunt goede beslissingen maken op de beurs die afgestraft worden en slechte beslissingen maken die je winst opleveren. Volgend eenvoudig voorbeeld maakt beide situaties duidelijk.
Je bent een waardebelegger en je strategie bestaat eruit om ondergewaardeerde aandelen te kopen en overgewaardeerde aandelen te verkopen. Een van je aandelen noteert aan een koers-winstverhouding van veertig terwijl het normaliter rond de twintig noteert. Er is geen bijkomend nieuws en de vooruitzichten zijn onveranderd gebleven. De zichtbare overwaardering van de aandelen doet je besluiten ze te verkopen. De markt drijft de koers echter verder op waardoor het twee maanden later aan vijftig keer de winst noteert. Je loopt behoorlijk wat rendement mis. Dit is een voorbeeld van een goede beslissing met een ongewenst resultaat. Doe de volgende keer exact hetzelfde.
De volgende situatie lijkt op de vorige maar je staat aan de andere kant van de trade. Een aandeel noteert aan een koers-winstverhouding van veertig terwijl het normaliter rond de twintig noteert. Er is geen bijkomend nieuws en de vooruitzichten zijn onveranderd gebleven. Je koopt de aandelen, want misschien is er wel een andere gek die er nog meer voor wil betalen. Vervolgens stijgt het aandeel en noteert het twee maanden later aan vijftig keer de winst. Je behaalt daarmee een uitstekend rendement, maar je maakte een slechte beslissing. Laat het resultaat je niet voor de gek houden. Doe de volgende keer beter.
Evalueer je beslissingsproces
Bron: The Economic Times
Ik heb in het verleden slechte beslissingen gemaakt die goed uitpakten en vice versa en er zullen er ongetwijfeld nog volgen. Maar eens ik wist van het bestaan van de outcome bias vond ik het vrij eenvoudig om oog te hebben voor het beslissingsproces in plaats van louter het resultaat. Vergeet simpelweg de uitkomst en beperk je beoordeling tot het beslissingsproces.
1) Was je beslissing de juiste wanneer die werd genomen en de uitkomst ook? Prima. Doe de volgende keer hetzelfde.
2) Was de uitkomst ongewenst ondanks dat de kans op een gewenste uitkomst veel waarschijnlijker was? Pech, maar de beslissing was de juiste dus doe de volgende keer hetzelfde.
3) Nam je een slechte beslissing die toch goed afliep? Dan was de uitkomst het resultaat van geluk, niet van vaardigheid. Probeer de volgende keer beter te doen (zie het verhaal van de voetballer).
4) Nam je een slechte beslissing die leidde naar een ongewenste uitkomst? De uitkomst is terecht en leerzamer dan wanneer een slechte beslissing goed afloopt. Terug naar de tekentafel.
De eerste en laatste situaties zijn voor de hand liggend. Aan een goede uitkomst als gevolg van een goede beslissing hoef je niets te veranderen. En een ongewenste uitkomst als gevolg van een slechte beslissing doet je als vanzelf nadenken over je aanpak. Je hoeft er weinig moeite voor te doen. Het zijn de tweede en derde situaties die verraderlijk zijn. Je kunt door beiden worden misleid. Je kunt een situatie uitstekend aanpakken maar niet beloond worden met een goed resultaat waardoor je ten onrechte denkt iets verkeerd te hebben gedaan. Je gaat je beslissingsproces mogelijk onterecht aanpassen. Je kunt echter ook iets compleet verkeerd doen maar door een goede uitkomst overmeesterd worden door een misplaatst zelfvertrouwen waardoor je je fout zult herhalen. Eens dat je weet hebt van het bestaan van de outcome bias ga je situaties anders beoordelen. Je gaat ze beoordelen zoals het moet, aan de hand van het beslissingsproces. Houd een dagboek bij wanneer je belangrijke beleggingsbeslissingen maakt en schrijf je argumenten op. Je kunt ze achteraf beoordelen omdat wanneer je ze opschreef de uitkomst nog niet bekend was. Beoordeel de intenties, niet de resultaten.
Bronnen:
Disclaimer: deze analyse is niet bedoeld als beleggingsadvies maar een persoonlijke mening en kan dienen als aanvulling op uw eigen onderzoek. De informatie is uitdrukkelijk niet bedoeld als advies tot het kopen of verkopen van bepaalde effecten of effectenproducten, maar om een beeld te schetsen van de onderliggende onderneming(en). U bent zelf eindverantwoordelijke voor de beslissingen die u neemt met betrekking tot uw beleggingen.
www.beleggeninkwaliteit.com - Quality investing, aandelenanalyses, blogartikelen en een vleugje behavioral finance.
Mijn boek ‘De kaviaarformule’ (Lannoo 2022) is hier beschikbaar.